در این مقاله قصد داریم ویژگی‌های تحقیقات مقدماتی را در قانون آیین دادرسی کیفری بررسی کنیم. پیش از بیان هر نکته باید اشاره کنیم که قانون آیین دادرسی کیفری در کشور ما از یک نظام دادرسی الگو نگرفته است بلکه نظام‌های دادرسی مختلف را الگوی خود قرار داده است و در واقع از آن‌ها الهام گرفته است. به عنوان مثال موضوع مورد بحث ما یعنی تحقیقات مقدماتی ویژگی‌هایی دارد نشان می‌دهد از نظام تفتیشی الهام گرفته است. به عنوان مثال تحقیقات مقدماتی مانند نظام تفتیشی به طور غیر‌علنی و محرمانه انجام می‌شود. همچنین از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به کتبی بودن نیز اشاره کرد که در ادامه به بررسی مفصل این ویژگی‌ها می‌پردازیم و نکاتی را در این خصوص بیان می‌کنیم.

نکته: هر جا در این مقاله واژه “تحقیقات” به کار رفته است منظور تحقیقات مقدماتی است.

بررسی ویژگی غیر‌علنی بودن تحقیقات مقدماتی

در اصل ۱۶۵ قانون اساسی آمده است که: علی‌الاصول محاکمات باید علنی باشند یعنی حضور افراد در آن مجاز شمرده می‌شود مگر اینکه دادگاه علنی بودن آن را موجب تشویش اذهان عمومی و مخالف عفت عمومی بداند. همچنین طرفین می‌توانند تقاضا کنند که دادگاه غیر علنی باشد.
در واقع این اصل از قانون اساسی این نکته را بیان می‌کند که جلسات رسیدگی دادگاه به طور علنی برگزار می‌شود و این در حالی است که اساسا تحقیقات غیرعلنی هستند. غیرعلنی بودن تحقیقات به این معنا است که افرادی به غیر از شخص شاکی و شخص متهم و وکلای این دو شخص همچنین کارشناس مربوطه و شاهدانی که مربوط به این موضوع هستند سایر افراد نمی‌توانند در جلساتی که برای تحقیقات مقدماتی برگزار می‌شود شرکت کنند.

حال ممکن است برای شما این سوال مطرح شود که علت غیر علنی بودن جلسات تحقیقات مقدماتی چه چیزی می‌باشد؟ در پاسخ باید بیان کرد که در صورتی که جلسات تحقیقات به طور علنی برگزار شود افکار عمومی جامعه تحقیقات را مورد هجمه و فشار قرار می‌دهند و این امکان وجود دارد که تحقیقات مقدماتی از مسیر خودش منحرف شود.

بررسی ویژگی محرمانه بودن تحقیقات

پیش از هر نکته باید بیان کنیم که محرمانه بودن تحقیقات مقدماتی به این معنا می‌باشد که اطلاعات مربوط به تحقیقات انتشار پیدا نکند و مستند این ویژگی ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی کیفری می‌باشد. در این ماده بیان شده است که:
تحقیقات مقدماتی محرمانه انجام می‌شود مگر در مواردی که قانون استثنا نموده است. کلیه اشخاص دخیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ملزم به حفظ اسرار پرونده هستند و در صورت افشای اطلاعات، به جرم افشای اسرار شغلی و حرفه‌ای محکوم می‌گردند.
البته در خصوص برخی جرائم می‌توان اطلاعات محدودی را در اختیار عموم قرار داد. به عنوان مثال در جرایم خشونت‌باری که جامعه را تحت تأثیر خود قرار دادند به منظور آگاهی بخشی در جهت تنویر افکار عمومی و همچنین جلوگیری از رواج یافتن اطلاعات نادرست اطلاعات محدودی را در اختیار عموم قرار می‌دهند.

بررسی ویژگی کتبی بودن تحقیقات مقدماتی

در قانون آیین دادرسی کیفری آمده است که متهم باید به سوالات مطروحه کتبا با دست خط خود پاسخ دهد مگر اینکه از این حق خود صرف نظر کند.
بنابراین با توجه به مواد قانون آیین دادرسی کیفری متوجه می‌شویم که بدیهی است فرایند تحقیقات مقدماتی به طور مکتوب انجام شود.

بررسی ویژگی غیر‌ترافعی بودن تحقیقات مقدماتی

منظور ما از غیر‌ترافعی بودن تحقیقات مقدماتی این است که طرفین با یک‌دیگر رویارویی نداشته باشند و تحقیقات مربوط به آن‌ها به طور جداگانه انجام شود. در واقع طرفین از شرایط مساوی در جریان تحقیقات برخوردار می‌باشند. در این راستا به ماده ۱۹۲ قانون آیین دادرسی کیفری استناد می‌کنیم که بیان می‌کند: تحقیقات از متهم و شاکی انفرادی به عمل می‌آید مگر در دعاوی قابل گذشت که امکان صلح طرفین با مذاکره دو جانبه مهیا باشد. بازپرس موظف است در صورت امکان میان طرفین صلح و سازش برقرار کند و زمینه میانجی‌گری را فراهم کند. 

باید توجه کنیم که مسیر به سمتی است که تمام حقوق متهم تا حد امکان تامین شود به عنوان مثال این حق به او داده می‌شود که از نظر کارشناس استفاده کند و یا به نظر او اعتراض کند و همچنین حق وکیل داشتن نیز برای او در نظر گرفته شده است و سایر حقوقی که شکایت را به سمت ترافعی شدن هدایت می‌کنند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تحقیقات مقدماتی، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون تحقیقات مقدماتی پاسخ دهند .